Η ανακοίνωση του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου στα παιδιά, μπορεί να είναι μια ιδιαίτερα στρεσογόνα συνθήκη για τους γονείς, οι οποίοι καλούνται να διαχειριστούν τα δικά τους συναισθήματά, αλλά παράλληλα να βοηθήσουν και τα παιδιά και να τους εξηγήσουν τι συμβαίνει. Συχνά, το θέμα του θανάτου και γενικότερα της απώλειας, αποτελεί ένα δύσκολο αντικείμενο συζήτησης για τους γονείς. Παρότι ζούμε σε μια κοινωνία, όπου ο θάνατος συναντάται σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας, όπως στις ταινίες, τείνει να αποτελεί ένα θέμα που δε συζητείται ανοιχτά. Είτε πρόκειται για ένα συγγενικό πρόσωπο, είτε για κάποιον αγαπημένο μας, είτε για ένα κατοικίδιο, συζητώντας ανοιχτά για τον θάνατο και παρέχοντας όσες πληροφορίες χρειάζονται ώστε να μη δημιουργούνται ασάφειες, τον προσεγγίζουμε με υγιή τρόπο. Είναι λογικό να θέλετε να προστατεύσετε τα παιδιά σας από τη λύπη, αλλά μην ξεχνάτε ότι αποκρύπτοντάς τους την αλήθεια, διακυβεύεται η εμπιστοσύνη τους προς εσάς.
Το πόσο τα παιδιά θα κατανοήσουν την έννοια του θανάτου εξαρτάται από την ηλικία τους. Τα βρέφη και τα νήπια κατανοούν τον γενικότερο συναισθηματικό τόνο της οικογένειας. Μπορούν να καταλάβουν ότι είμαστε λυπημένοι ή ότι γενικότερα βιώνουμε έντονη θλίψη, αλλά δεν μπορούν να καταλάβουν την έννοια του θανάτου μέχρι την ηλικία των τεσσάρων ετών, όπου και αρχίζουν να την κατανοούν καλύτερα. Ακόμη και σε αυτή την ηλικία, όμως, η σκέψη τους τείνει να είναι πολύ συγκεκριμένη και προσπαθούν να κατανοήσουν τα πράγματα πολύ λογικά και ακριβώς όπως τα ακούνε ή τα βλέπουν. Δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν την μονιμότητα του θανάτου ή ότι μπορεί να συμβεί σε όλους και ίσως πιστεύουν ότι είναι κάτι προσωρινό. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να αποφεύγουμε φράσεις όπως: «έγινε αστεράκι στον ουρανό» ή «πήγε ένα μακρινό ταξίδι» ή «κοιμήθηκε» ή «έφυγε», καθώς τέτοιες αφηγήσεις μπορεί να προκαλέσουν φόβο και άγχος γύρω από τον ύπνο και τα ταξίδια. Μπορεί να σκέφτονται: «Ω! Η γιαγιά κοιμήθηκε. Δε θέλω να ξανακοιμηθώ ποτέ γιατί θα μου συμβεί ό,τι και σε εκείνη».
Χρησιμοποιήστε απλή και συγκεκριμένη γλώσσα: Για παράδειγμα, πείτε: «Η γιαγιά πέθανε. Αυτό σημαίνει ότι το σώμα της γιαγιάς σταμάτησε να λειτουργεί. Δεν μπορεί πια να φάει, δεν μπορεί να αναπνεύσει, δεν μπορεί να παίξει πια και εμείς δεν μπορούμε να τη δούμε, αλλά η ανάμνηση της γιαγιάς θα ζει για πάντα». Έτσι, μοιράζεστε μαζί τους ότι μπορούμε ακόμη να σκεφτόμαστε τη γιαγιά, μπορούμε να τη θυμόμαστε και να συζητάμε για εκείνη. Παρέχετε σαφείς και πραγματικές πληροφορίες σχετικά με τον θάνατο και απαντάτε με ειλικρίνεια, ακόμη κι αν δεν έχετε όλες τις απαντήσεις. Είναι εντάξει να μη γνωρίζετε τα πάντα. Είναι εντάξει να απαντήσετε και κάτι σαν: «Δεν ξέρω, αλλά θα προσπαθήσω να μάθω».
Τα παιδιά μπορεί να σας ρωτούν συνέχεια το ίδιο πράγμα στην προσπάθειά τους να το επεξεργαστούν και να το διαχειριστούν. Παροτρύνετέ τα, να κάνουν ερωτήσεις χωρίς, ωστόσο, να παραμερίζετε τα δικά σας συναισθήματα. Να είστε ανοιχτοί και να εκφράζετε τη διαθεσιμότητά σας για συζήτηση, όποτε εκείνα το επιθυμούν, χωρίς να χρειάζεται να τα πιέσετε να μοιραστούν τα συναισθήματά τους πριν να είναι έτοιμα. Όσο πιο άνετα νιώθετε εσείς να μιλήσετε για τον θάνατο, τόσο πιο εύκολο θα είναι και για το παιδιά να τον κατανοήσουν και να τον επεξεργαστούν. Δεν χρειάζεται να κρύβετε τα συναισθήματά σας. Αντιθέτως μπορείτε να εξηγείτε τι αισθάνεστε και γιατί. Για παράδειγμα, μπορείτε να πείτε: «Νιώθω πολύ λυπημένη αυτή τη στιγμή και κλαίω γιατί δε θα ξαναδώ τη γιαγιά και θα μου λείψει». Εάν θα συμπεριλάβετε θρησκευτικές ιδέες και πεποιθήσεις, είναι στην δική σας ευχέρεια, αρκεί οι εξηγήσεις σας να είναι πολύ συγκεκριμένες.
Οι δύο πιο συχνές ερωτήσεις που μπορεί να κάνουν τα παιδιά είναι:
«Γιατί και πώς πεθαίνεις;»
Σε ηλικίες γύρω στα 4 και 5, αν τα παιδιά κάνουν ερωτήσεις σημαίνει πως είναι έτοιμα να ακούσουν, οπότε χρησιμοποιήστε απλή και συγκεκριμένη γλώσσα λέγοντας για παράδειγμα πως η καρδιά της γιαγιάς ήταν πολύ μεγάλη σε ηλικία και σταμάτησε να λειτουργεί, οπότε και το σώμα της σταμάτησε να λειτουργεί σωστά.
«Εσύ θα πεθάνεις;» «Εγώ θα πεθάνω;»
Εξηγήστε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν σε πολύ μεγάλη ηλικία ή όταν είναι πάρα πολύ άρρωστοι. Αν συμβεί σε κάποιον νέο εξηγήστε πως δεν είναι σύνηθες κάτι τέτοιο και οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν μέχρι τα γεράματα.
Η συζήτηση του θανάτου με τα παιδιά είναι μια κρίσιμη πτυχή της συναισθηματικής τους ανάπτυξης. Προσεγγίζοντας αυτό το θέμα με ειλικρίνεια, και κατάλληλες για την ηλικία αποκρίσεις, μπορείτε να παρέχετε την υποστήριξη και την καθοδήγηση που χρειάζονται, ώστε να διαχειριστούν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους γύρω από το θάνατο. Ενθαρρύνοντας ανοιχτές συζητήσεις σχετικά με αυτό το ζήτημα, μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά να αναπτύξουν υγιείς μηχανισμούς αντιμετώπισης της απώλειας. Η αναζήτηση πρόσθετης υποστήριξης από επαγγελματίες ή ομάδες υποστήριξης μπορεί επίσης να είναι ιδιαίτερα ανακουφιστική, σε ορισμένες περιπτώσεις.
ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕ
- Να φροντίσετε και τα δικά σας συναισθήματα. Είναι εντάξει να κλάψετε μπροστά στο παιδί σας. Είναι εντάξει να μοιραστείτε μαζί του τα συναισθήματά σας. Μάλιστα, αυτό θα επιτρέψει στο παιδί σας να κάνει το ίδιο, όταν το έχει ανάγκη.
- Όταν συμβαίνουν τόσο μεγάλες αλλαγές είναι πολύ σημαντικό να διατηρείτε σταθερή τη ρουτίνα τους, καθώς μέσα σε αυτή αισθάνονται πιο ασφαλή.
- Να ελέγξετε την ύπαρξη οποιασδήποτε «μαγικής» σκέψης. Μερικά παιδιά μπορεί να ανησυχούν ότι είπαν ή έκαναν κάτι που προκάλεσε το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου.